Trong bối cảnh phát triển kinh tế – xã hội của đất nước, quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn lực đất đai luôn là một vấn đề quan trọng. Để đáp ứng nhu cầu này, Quỹ phát triển đất đã được thành lập và hoạt động trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, trước những thách thức mới và yêu cầu ngày càng cao của công tác quản lý đất đai, việc hoàn thiện khung pháp lý cho Quỹ phát triển đất là điều cần thiết. Bài viết này sẽ tìm hiểu về Quỹ phát triển đất và những đề xuất mới nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của quỹ này.
Quỹ phát triển đất là gì?
Quỹ phát triển đất là một quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, được thành lập theo quy định của pháp luật đất đai. Quỹ này do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập và trực thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Mục đích chính của Quỹ phát triển đất là ứng vốn để thực hiện các nhiệm vụ thuộc chức năng của tổ chức phát triển quỹ đất, thực hiện chính sách hỗ trợ đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số và các nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật.
Quỹ phát triển đất có một số đặc điểm quan trọng như sau:
- Quỹ có vốn điều lệ riêng và hoạt động độc lập với ngân sách nhà nước. Điều này giúp Quỹ có tính linh hoạt và chủ động trong việc thực hiện các nhiệm vụ của mình.
- Quỹ không hoạt động vì mục đích lợi nhuận, mà tập trung vào việc bảo toàn và phát triển vốn. Điều này phản ánh vai trò công cụ của Quỹ trong việc hỗ trợ các chính sách đất đai của nhà nước.
- Quỹ có tư cách pháp nhân, có con dấu riêng và được hạch toán độc lập. Tên gọi của Quỹ thường là “Quỹ phát triển đất” kèm theo tên tỉnh hoặc thành phố trực thuộc trung ương.
Vai trò và nhiệm vụ của Quỹ phát triển đất
Quỹ phát triển đất đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các hoạt động liên quan đến quản lý và sử dụng đất đai. Cụ thể, Quỹ có các nhiệm vụ chính sau:
- Ứng vốn cho tổ chức phát triển quỹ đất và các tổ chức khác để thực hiện việc bồi thường, giải phóng mặt bằng. Điều này giúp đảm bảo tiến độ của các dự án phát triển, đặc biệt là các dự án có quy mô lớn hoặc cấp bách.
- Tạo quỹ đất theo quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. Việc này góp phần quan trọng trong việc quản lý và sử dụng đất đai một cách có kế hoạch, phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.
- Hỗ trợ thực hiện các chính sách đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số. Đây là một nhiệm vụ quan trọng, góp phần đảm bảo công bằng và phát triển bền vững cho các cộng đồng dân tộc thiểu số.
Thực trạng hoạt động của Quỹ phát triển đất
Theo báo cáo của Bộ Tài chính, tính đến năm 2023, đã có 57 trong tổng số 63 địa phương trên cả nước thành lập Quỹ phát triển đất. Trong đó, 27 Quỹ hoạt động theo mô hình độc lập và 30 Quỹ hoạt động theo mô hình ủy thác. Điều này cho thấy sự phổ biến và tầm quan trọng của Quỹ phát triển đất đối với công tác quản lý đất đai tại các địa phương.
Việc thành lập và hoạt động của Quỹ phát triển đất đã mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Quỹ đã góp phần giúp chính quyền địa phương tập trung nguồn lực tài chính, kịp thời ứng vốn cho các hoạt động bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và tạo quỹ đất. Điều này đã thúc đẩy tiến độ thực hiện các dự án và nâng cao hiệu quả sử dụng đất.
Tuy nhiên, quá trình hoạt động của Quỹ phát triển đất cũng gặp phải một số khó khăn và vướng mắc. Những vấn đề này ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả hoạt động của Quỹ và cần được giải quyết trong thời gian tới.
Những thách thức đối với Quỹ phát triển đất
Mặc dù đã đạt được những kết quả đáng kể, Quỹ phát triển đất vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình hoạt động:
- Thiếu rõ ràng về nguồn vốn hoạt động: Hiện nay, chưa có quy định cụ thể về các nguồn vốn hoạt động của Quỹ, cũng như cách thức cấp vốn điều lệ. Điều này gây khó khăn trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho hoạt động của Quỹ.
- Bất cập trong cơ cấu tổ chức: Đối với các Quỹ hoạt động theo mô hình ủy thác, cơ cấu tổ chức hiện tại còn một số điểm chưa phù hợp với thực tiễn hoạt động.
- Thiếu cơ chế bảo đảm kinh phí hoạt động: Quỹ gặp khó khăn trong việc đảm bảo nguồn kinh phí cho hoạt động của bộ máy và quản lý hành chính, ảnh hưởng đến việc thực hiện nhiệm vụ theo chức năng được giao.
- Quy định về hoàn trả vốn ứng chưa phù hợp: Các quy định hiện hành về việc hoàn trả vốn ứng cho Quỹ phát triển đất không còn phù hợp với Luật Ngân sách nhà nước và các quy định mới về thu tiền sử dụng đất, thu tiền thuê đất.
- Sự thay đổi của khung pháp lý: Trong thời gian qua, nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến tổ chức và hoạt động của Quỹ phát triển đất đã được ban hành, dẫn đến một số quy định hiện hành không còn phù hợp và cần được sửa đổi, bổ sung.
Đề xuất quy định mới về Quỹ phát triển đất
Nhận thức được tầm quan trọng của Quỹ phát triển đất cũng như những thách thức mà Quỹ đang phải đối mặt, Bộ Tài chính đã đề xuất một số quy định mới nhằm hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động của Quỹ. Những đề xuất này được đưa ra trong dự thảo Nghị định quy định về Quỹ phát triển đất. Dưới đây là một số điểm chính trong các đề xuất mới:
Quy trình thành lập Quỹ
Dự thảo Nghị định đề xuất quy trình thành lập Quỹ phát triển đất như sau:
- UBND cấp tỉnh sẽ giao cho Sở Tài chính hoặc cơ quan chuyên môn khác chủ trì, phối hợp với các cơ quan chức năng để lập hồ sơ đề nghị thành lập Quỹ.
- UBND cấp tỉnh sẽ phê duyệt Đề án thành lập Quỹ, ban hành Quyết định thành lập và Điều lệ tổ chức hoạt động của Quỹ sau khi được HĐND cấp tỉnh thông qua.
Cơ cấu tổ chức và mô hình hoạt động
Để tăng cường quản lý Quỹ, dự thảo Nghị định đề xuất một số điểm mới trong cơ cấu tổ chức của Quỹ:
- Hội đồng quản lý Quỹ sẽ có số lượng thành viên là số lẻ, với Chủ tịch Hội đồng quản lý là Chủ tịch UBND cấp tỉnh.
- Thành viên Hội đồng quản lý bắt buộc phải có Giám đốc các Sở: Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường, cùng với Giám đốc Quỹ.
Đối với trường hợp ủy thác quản lý cho Quỹ đầu tư phát triển hoặc Quỹ tài chính khác của địa phương, Hội đồng quản lý, Ban kiểm soát và Cơ quan điều hành nghiệp vụ của Quỹ phát triển đất sẽ là của Quỹ nhận ủy thác, nhưng phải đảm bảo Chủ tịch Hội đồng quản lý là Chủ tịch UBND cấp tỉnh và có sự tham gia của Giám đốc các Sở liên quan.
Nguồn vốn hoạt động của Quỹ
Về nguồn vốn hoạt động của Quỹ, dự thảo Nghị định đề xuất hai phương án:
- Phương án 1: Vốn điều lệ của Quỹ được cấp từ nguồn chi đầu tư phát triển của ngân sách địa phương. UBND cấp tỉnh sẽ trình HĐND cùng cấp quyết định mức vốn điều lệ ban đầu và vốn điều lệ bổ sung.
- Phương án 2: Hàng năm, UBND cấp tỉnh sẽ trình HĐND cùng cấp quyết định mức bổ sung vốn điều lệ cho Quỹ từ nguồn chi đầu tư phát triển của ngân sách địa phương.
Về quản lý vốn điều lệ, cũng có hai phương án được đề xuất:
- Phương án 1: Vốn điều lệ của Quỹ được gửi tại Kho bạc Nhà nước tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.
- Phương án 2: Vốn điều lệ của Quỹ có thể được gửi tại Kho bạc Nhà nước tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hoặc các ngân hàng thương mại có vốn chi phối của Nhà nước trên địa bàn.
Sử dụng vốn hoạt động của Quỹ
Dự thảo Nghị định cũng quy định cụ thể về việc sử dụng vốn hoạt động của Quỹ phát triển đất. Theo đó, vốn của Quỹ được sử dụng cho các mục đích sau:
- Ứng vốn cho đơn vị, tổ chức thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy định của pháp luật về đất đai.
- Ứng vốn cho tổ chức phát triển quỹ đất để xây dựng kết cấu hạ tầng trên quỹ đất đã được giao quản lý, nhằm nâng cao giá trị khu đất để đấu giá quyền sử dụng đất.
- Ứng vốn cho tổ chức được giao thực hiện chính sách hỗ trợ về đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số.
- Ứng vốn cho tổ chức được giao thực hiện nhiệm vụ phát triển nhà ở phục vụ tái định cư, cải tạo, xây dựng lại nhà chung cư theo quy định của pháp luật về nhà ở.
